بوکان دارای پیشینه‌غنی فرهنگی، تاریخی، سیاسی و معنوی می‌باشد بطوری که در طول یکصدسال اخیر به عنوان مرکز فرهنگ و ادب وهنر کُردی شناخته شده است و به شیرازکردستان معروف گشته‌است.^{[۱۴۲][۱۴۳]}بزرگانی همچون، حسن زیرک از هنرمندان نامدار در میان کردها،عبدالله بیگملقب به مصابح الدیوان از شاعران کرد و عضوهیئت کنسولگری فرانسه در تبریز، رضاکریم مجاور^[۱۴۴] از نویسندگان و شاعران مشهور بوکانی، قادر عبدالله‌زاده نوازنده‌بلندآوازه‌ای شمشال (نوعی نی)، عباس حقیقی شاعر بزرگ کُرد،^[۱۴۵] محمدسیعدنجاری و امین گردیگلانی از نوسیندگان برجسته^[۱۴۶] و حاجی باباشیخ نخست وزیر جمهوری مهاباد^[۱۴۷] و سیدیاسین قریشی نویسنده و کاریکاتوریست برجسته بوکانی را می‌توان نام برد.

برخی دیگر از مشاهیر و نامداران شهر بوکان که می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

• حسن صلاح سوران؛ محقق، نویسند، شاعر و استاد دانشگاهاًی تهران و لندن
• سواره ایلخانی زاده؛ شاعر، نویسنده، فعال سیاسی و گویندهٔ رادیوی کُردی تهران
• حسن قزلجی؛ روزنامه نگار و شاعر و فعال سیاسی کُرد
• مقبل هنرپژوه؛ کوهنورد جوان کُرد که سرپرستی تیم ملی کوهنوردی ایران را در سفر به هیمالیا برعهده‌داشت
• عزیزخان مکری؛ سردارکل سپاه ناصرالدین شاه قاجار و ولی عهد آذربایجان
• صادق شرفکندی؛ سیاستمدار کُرد و دبیرکل سابق حزب دمکرات کردستان ایران
• سید کامل امامی بوکانی؛ شاعر و مترجم ادبیات کُردی، استاد علوم دینی و معارف اسلامی
• مصطفی شیرزاد؛ نقاش معروف کُرد

آداب و رسوم

مراسم و آیین‌هایی که در میان مردم کرد مرسوم است در برگیرنده اعیاد مذهبی، قومی و باستانی است که ریشه در باورهای کهن این مردم دارد واغلب تاریخی، پاره‌ای و اسطوره‌ای است؛ آدب و رسوم کردها کاملاً مانند دیگر اقوام ایرانی برگزار می‌گردد.^[۱۳۱]از آداب و فرهنگ منطقهٔ بوکان می‌توان به حنابندان، چهارشنبه سوری، نوروز، رقص کردی و موسیقی کردی اشاره کرد. موسیقی کردی با موسیقی‌های باستانی ایران نسبتی تمام و کمال دارد.^[۱۳۲]

 

جشن و شادی مردم بوکان با فرا رسیدن سال نو

 

دف در موسیقی کردی از جایگاه بالای برخورداراست

در میان انواع بی‌نظیر موسیقی کردی، هوره،شمشال،دف از قدمت بالای برخورددارند که قدمت برخی از آنها، به بیش از هزار سال و حتی به پیش ازظهور اسلام در ایران می‌رسد و در حال حاضر بسیاری از مولودی‌ها و آهنگ‌های کردی در موسیقی اقوام خاورمیانه شنیده می‌شود و این به علت تأثیرگذاری و غنی بودن این نوع موسیقی در کنار موسیقی همسایگان خود می‌باشد.^[۱۳۳]

§لباس

 

لباس مردمان کُرد

پوشاک مردان و زنان کُرد شامل تن‌پوش، سرپوش و پای‌افزار است، ساخت و کاربرد هریک از این اجزا به نوع فصل، نوع منطقه، نوع کار و معیشت و مراسم و جشن‌ها بستگی و با یکدیگر تفاوت دارند.

لباس زنان و مردان اهالی منطقه مکریان، همان لباس عمومی اهالی کردستان است که جزو یکی از زیباترین و متین ترین نمونه لباس‌های بومی در میان کُردها بشمار می‌رود، جزئیات لباس کردی با توجه به شرایط مختلف جغرافیای و آب و هوایی تفاوت‌هایی در بین دیگر نقاط کردستان ایران دارد، اجزای یک لباس کردی مردانه منطقه بوکان چنین است: که‌وا پانتۆڵ نوعی زیبا از شلوارکردی مردانه (که مردم بوکان آن را پاتول تلفظ می‌کنند) نقش کت و شلوار را دارد ولی دوخت و فرم آنها با کت و شلوار تفاوت کلی دارد؛ که وا بصورت یک ژاکت نظامی دوخته می‌شود، با این تفاوت که جیب‌های آن روی سینه دوخته می‌شود و تنه و آستین‌های که وا چاک دارد، این نوع لباس مردانه را بیشتر در فصل زمستان می‌پوشند که کردهای این منطقه به آن «مرادخانی» می‌گویند.^[۱۳۴]

لباس زنان نیز از قسمت سرپوش پوش آن می‌توان به دستمال یا روسری زنان کُرد اشاره کرد.^[۱۳۵]دستمال، پارچه‌ای است بسیار نازک و سه گوش که تارهایی در اطراف آن ایجاد می‌کنند و بدین وسیله بر زیبایی آن می‌افزایند، اغلب پولکهایی نیز با آن تارها می‌دوزند تا زیبایی آن را چند برابر کنند. هر چند در مراسم عروسی و فلکلور اکثراً روسری در اولیت قرار قرار نمی‌گیرد و الزامی نیست.

همچنین؛ شال نوعی پارچه‌ای زیبا است که بر ریو لباس در ناحیه کمر بسته می‌شود در رنگ و ابعاد مختلف.^[۱۳۶]امروزه نمونهٔ لباس زنانه، بیش از یک میلیون تومان قیمت دارد، ولی با این وجود، یکی از محصولات پرفروش در میان مردم کرد بشمار می‌رود لذا بیشتر زنان کُرد به این لباس‌ها علاقه خاصی دارند.^[۱۳۷]

بوکان ( یکی از شهرهای مهم کردنشین ایران و مرکز شهرستان بوکان که در شمال غربی ایران و در استان آذربایجان غربی واقع شده است می‌باشد. این شهر از سمت غرب به کوه‌های برده زرد، برده رش و از سمت شرق به کوه نالشکینه محدود شده‌است و در دشت‌های استپی و زمین‌های حاصلخیز قرار گرفته است. زبان مردم بوکان کردی سورانی با لهجه مُکریانی می‌باشد.

بوکان در جنوب مرکزی استان آذربایجان غربی و در ارتفاع ۱٬۳۷۰ متری از سطح دریا و در منطقهٔ کوهستانی واقع و آب وهوای معتدلی دارد و با شهر ارومیه ۱۸۵ کیلومتر فاصله دارد، همچنین با کردستان عراق دارای خط ارتباطی زمینی است.

در سلسه‌های حکومتی ایران منطقهٔ بوکان، پایتخت حکومت مَنّائیان بوده که به مدت ۲۳۴ سال بر ایران فرمانروایی کرده‌اند.^[۱۱]برخی از مورخان و باستانشناسان معتقدند که با آثار بدست آمده از این شهر و حومه آن نشان می‌دهد که بوکان همان هگمتانه است، حتی برخی گمان برده‌اند آنچه مورخان یونانی و از جمله هرودت در وصف اکباتان گفته‌اند، ممکن است با قلایچی بوکان تطبیق کند، زیرا در قلایچی دیوارهای هفت رنگی وجود دارد که به دیوارهایی که هرودوت در هگمتانه توصیف می‌کند، شباهت بسیاری دارد.

تا پیش از دورهٔ قاجار نامی از بوکان در منابع تاریخی و جغرافیایی دیده نمی‌شود.^[۱۲]روایات زیادی در مورد ریشهٔ نام این شهر وجود دارد، مردم کُرد معتقدند بوکان از دو کلمهٔ «بوک» که معنی آن در زبان کردی «عروس» است و «ـان» که علامت جمع پسوند است گرفته شده است.

در زمان ناصرالدین شاه قاجار، بوکان تحت تملک عزیزخان مکری که جمعیت آن در همان سال (۱۲۳۱ خورشیدی) تنها ۱۰۰ نفر بوده است. در اولین سرشماری دوره پهلوی به سال ۱۳۳۵ جمعیت این شهر بالغ بر ۵٬۳۰۷ نفر بوده و در طی مدت کوتاهی، یعنی در سال ۱۳۶۵ جمعیت آن به ۶۷٬۹۳۸ نفر رسیده‌است و از رتبه هشت جمعیتی در میان شهرهای استان آذربایجان غربی به رتبه سوم صعود کرد. طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ جمعیت بوکان ۱۷۰٬۶۰۰ تن بوده و پنجاه‌ویکمین شهر پرجمعیت ایران و سومین و چهارمین شهر پرجمعیت آذربایجان غربی وکردستان ایران به‌شمار می‌رود.

بوکان دومین شهر مهاجرپذیر ایران، دومین شهر بعد از ارومیه نسبت به سطح باسوادی، عروس کردستان، شیرازکردستان، شهر عزیزخان سردار از القاب بوکان می‌باشند.